روش تحقیق

۹- روش تحقیق

روش های تحقيق به عنوان هدايتگر جستجوهای علمی در جهت دستيابی به حقيقت به شكل های مختلف دسته بندی می‌شوند، مانند:

الف: اهداف تحقيق

ب: نحوه گردآوری داده ها

كه هر كدام مزايا و معايب خاص خود را دارد.

انواع روش تحقیق بر اساس هدف

براساس هدف، پژوهش‌ها به پژوهش‌های بنیادی و کاربردی تقسیم می‌شوند. البته زهره سرمد معتقد است پژوهش‌ها براساس هدف به سه دسته تقسیم می‌شوند: تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی و تحقیق و توسعه. با عنایت به توضیحات زیر می‌توان گفت تحقیق و توسعه خود یک نوع تحقیق کاربردی است.

تحقیق بنیادی: تحقیق بنیادی یا Pure Basic Research پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیاء پدیده‌ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش تئوری‌ها و نظریه‌ها می‌پردازد و به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک می‌نماید. هدف اساسی این نوع پژوهش تبیین روابط بین پدیده ها، آزمون نظریه‌ها و افزودن به دانش موجود در یک زمینه خاص است.

برای مثال “بررسی رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتی” یک نمونه تحقیق بنیادی است. سطح گفتمان کلی و انتزاعی در حوزه یک علم است. تحقیق بنیادی می‌تواند نظری یا تجربی باشد. تحقیق بنیادی نظری از روش‌های استدلال عقلانی و قیاسی استفاده می‌کند و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای انجام می‌شود و تحقیق بنیادی تجربی از روش‌های استدلال استقرائی استفاده می‌کند و بر پایه روشهای میدانی انجام می‌شود.

تحقیق کاربردی: تحقیق کاربردی یا Applied Research پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام می‌شود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا نیز سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است. برای مثال “بررسی میزان اعتماد مشتریان به سازمان فرضی” یک نوع تحقیق کاربردی است.

انواع روش تحقیق بر اساس روش گردآوری داده‌ها

پژوهش‌ها براساس نحوه گردآوری داده‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• تحقیق توصیفی
• تحقیق آزمایشی

تحقیق توصیفی (غیر آزمایشی) شامل ۵ دسته است:

• تحقیق پیمایشی
• تحقیق همبستگی
• پس رویدادی
• اقدام پژوهی
• مطالعه موردی

تحقیق آزمایشی به دو دسته تقسیم می‌شود: تحقیق تمام آزمایشی و تحقیق شبه آزمایشی

تحقیقات آزمایشی مختص علوم تجربی است و در مدیریت جایگاهی ندارد. بنابراین روش تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی توضیح داده شده است.

تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی

تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی شامل تحقیقات پیمایشی، همبستگی، پس رویدادی، اقدام پژوهی، بررسی موردی و … است.

۱) تحقیق پیمایشی (Survey Research)

تحقیق پیمایشی روشی است برای بدست‌آوردن اطلاعاتی درباره دیدگاهها، باورها، نظرات، رفتارها، انگیزه‌ها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه این روش آماری است که از راه انجام تحقیق و پژوهش علمی میسر می‌شود. همچنین پیمایش را می‌توان روشی علمی در تحقیقات اجتماعی قلمداد کرد که شامل، روشهای منظم و استاندارد برای جمع‌آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها یا مجموعه‌های بزرگتری از گروههای مختلف جامعه است. در حقیقت پیمایش را می‌توان هم به ابزار استفاده برای جمع‌آوری داده‌ها و هم به فرایند‌های بکار گرفته شده هنگام بهره‌گیری از آن ابزار تلقی کرد.

هدف این نوع تحقیق بررسی توزیع ویژگی‌های یک جامعه است و بیشتر تحقیق‌های مدیریت از این نوع می‌باشد. در پژوهش پیمایشی پارامترهای جامعه بررسی می‌شوند. در اینجا پژوهشگر با انتخاب نمونه‌ای که معرف جامعه است به بررسی متغیرهای پژوهش می‌پردازد. پژوهش پیمایشی به دو دسته تقسیم می‌شود:

• تحقیقات پیمایشی مقطعی
• تحقیقات پیمایشی طولی

۱-۱) روش تحقیق پیمایشی مقطعی

روش مقطعی (Cross Sectional) بر گردآوری داده‌ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی خاص دلالت دارد. برای مثال بررسی میزان علاقه دانشجویان سال اول دبیرستان به ادامه تحصیل در یک رشته خاص. بیشتر تحقیقات مدیریت در دوره کارشناسی ارشد تحقیقات پیمایشی-مقطعی هستند.

روش مقطعی به منظور گردآوری داده‌ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع از زمان (یک روز، یک هفته، یک ماه) از طریق نمونه‌گیری از جامعه انجام می‌شود. اینگونه پژوهش به توصیف جامعه براساس یک یاچند متغیر می‌پردازد. برای مثال به منظور بررسی میزان علاقه دانشجویان کارشناسی مدیریت به ادامه تحصیل در شاخه‌های مختلف مدیریت می‌توان از روش پیمایشی به شیوه مقطعی استفاده کرد. در تحقیقات مدیریت، مطالعات مقطعی به منظور شناخت ماهیت و میزان تغییرات که نمایانگر سطوح سنی مختلف است انجام می‌شود.

۲-۱) روش تحقیق پیمایشی طولی

در روش تحقیق طولی (Longitudinal)، داده‌ها در طول زمان گردآوری شده تا رابطه بین متغیرها در طول زمان سنجیده شود. برای مثال «سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در دوره‌های تحصیلات تکمیلی» یا «بررسی تحول مهارت‌های زبان فارسی پایه اول تا پنجم ابتدائی». تحقیقات تحولی که به بررسی روندها و تحول پدیده‌ها در طول زمان می‌پردازند از این دسته هستند.

در تحقیقات پیمایشی طولی داده‌ها در زمان‌های مختلف گردآوری می‌شود تا تغییرات بر حسب زمان بررسی شده و به رابطه این متغیرها از نظر تغییرات در طول زمان پی برده شود. بررسی روند فرایندها، بررسی یک گروه ویژه یا بررسی یک گروه منتخب در این نوع مطالعه استفاده می‌شود. این مطالعات در طول یک زمان ۵ ساله یا ۱۰ ساله انجام می‌شود. این مطالعات نیاز به زمان و هزینه بالایی دارند و برای دانشجویان دوره ارشد مدیریت مناسب نیستند.

۲) تحقیق همبستگی

در تحقیقات همبستگی (Correlational Research) رابطه میان متغیرها بر اساس هدف پژوهش تحلیل می‌گردد و در تحقیقات همبستگی اگر هدف پیش‌بینی متغیرهای وابسته بر اساس متغیرهای مستقل باشد به متغیر وابسته متغیر ملاک و به متغیر مستقل متغیر پیش بین گویند و همچنین وجه تمایز روش همبستگی با تحقیق آزمایشی در این است که در اینجا متغیرهای مستقل دستکاری نمی شوند. براساس هدف به سه دسته تقسیم می‌شود:

همبستگی دو متغیری: هدف بررسی رابطه همزمانی متغیرها است به عبارت دیگر میزان هماهنگی تغییرات دو متغیر است. در بیشتر تحقیقات همبستگی دو متغیری از مقیاس فاصله‌ای با پیش فرض توزیع نرمال و محاسبه ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‌شود. مثال: رابطه اسناد ثبات و مرکز علیت با موفقیت در عملکرد

تحلیل رگرسیون: در تحلیل رگرسیون هدف پیش‌بینی یک یا چند متغیر ملاک براساس یک یا چند متغیر پیش بین است. اگر هدف بررسی یک متغیر ملاک از یک متغیر پیش بین باشد از رگرسیون ساده استفاده می‌شود. چنانچه بررسی یک متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین باشد از رگرسیون چندگانه (Multiple) استفاده می‌شود. اگر همزمان چند متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین بررسی شود از رگرسیون چند متغیری (Multivariate) استفاده می‌شود.

تحلیل کوواریانس: در برخی بررسی‌ها هدف بررسی مجموعه‌ای از همبستگی‌های دو متغیر متغیرها در جدولی به نام ماتریس همبستگی یا کوواریانس است که با پیشرفت در زمینه نرم افزارهای آماری میسر شده است. تحلیل عاملی و حل معادلات ساختاری از این دسته هستند.

۳) تحقیق پس رویدادی

به تحقیقهای پس رویدادی (Ex-Post Facto) پس‌رویدادی تحقیق علی-مقایسه‌ای نیز گویند. تحقیق پس‌رویدادی به تحقیقی گفته می‌شود که پژوهشگر علت احتمالی متغیر وابسته را مورد بررسی قرار می‌دهد. چون متغیر مستقل و وابسته در گذشته رخ داده اند لذا این نوع تحقیق غیر آزمایشی را تحقیق پس رویدادی می‌گویند.

انواع روش تحقیق براساس ماهیت داده‌ها

تحقیقات می‌توانند براساس ماهیت داده‌ها به تحقیقات کمی، کیفی و آمیخته تقسیم شوند.

مهمترین ابزار گردآوری داده‌ها در تحقیقات کیفی مصاحبه است. تحقیق کیفی عبارت از مجموعه فعالیت‌هایی (چون مشاهده، مصاحبه و شرکت گسترده در فعالیت‌های پژوهشی) است، که هرکدام به‌نحوی محقّق را در کسب اطلاعات دست اول، دربارهٔ موضوع مورد تحقیق یاری می‌دهند. بدین‌ترتیب، از اطلاعات جمع‌آوری شده، توصیف‌های تحلیلی، ادراکی و طبقه‌بندی‌شده حاصل می‌شود. در تحقیقات کمی نیز معمولاً از ابزار پرسشنامه یا داده‌های واقعی (مانند داده‌های صورت‌های مالی، حجم فروش، سودآوری و …) استفاده می‌شود. روش تحقیق آمیخته نیز تکنیکی است که هم به صورت کمی و هم به صورت کیفی انجام می‌شود.

تفاوت نوع تحقیق و روش تحلیل

یک اشتباه رایج بین پژوهشگران ایرانی آن است که تمایز درستی بین روش تحقیق و نوع تحقیق و نوع تحلیل قائل نیستند.

روش تحقیق کوششی نظام‌مند جهت دستیابی به هدف پژوهش است که دارای گام‌های مشخصی می‌باشد.

اولین گام در تدوین روش تحقیق تعیین نوع تحقیق است. نوع تحقیق براساس هدف، شیوه گردآوری داده‌ها و ماهیت داده‌ها تعیین می‌شود. در هیچ کتاب روش تحقیقی نیز تحقیقات براساس شیوه تجزیه‌وتحلیل داده‌ها تقسیم‌بندی نشده‌اند.

آخرین گام در تدوین روش تحقیق، بیان شیوه تجزیه‌وتحلیل داده‌ها است. روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نشان می‌دهد پژوهشگر با استفاده از چه روش‌هایی داده‌های گردآوری شده را تحلیل خواهد کرد. بنابراین این گامی جدا از بحث نوع تحقیق است و شما براساس روش تحلیل نمی‌توانید نوع تحقیق را تشخیص دهید.